Fındık, Türkiye’nin tarımsal ihracatında stratejik bir üründür ve özellikle Karadeniz Bölgesi ekonomisi için büyük önem taşır. Ancak ilkbahar aylarında meydana gelen zirai don olayları, fındık verimini ve kalitesini ciddi şekilde tehdit eder. Don zararı, fındığın tomurcuk, çiçek ve meyve bağlama dönemlerinde en yüksek risk oluşturur. Bu nedenle üreticilerin don tehlikesine karşı önlem alması hayati önem taşır. İşte fındığı zirai dondan korumaya yönelik etkili yöntemler:
1. Erken Uyarı Sistemleri ve Meteorolojik Takip
Zirai don öncesi en etkili savunma, erken uyarı sistemleriyle gerçekleşir. Üreticiler, meteoroloji istasyonlarından sağlanan hava tahminlerini düzenli olarak takip etmeli ve özellikle gece sıcaklıklarının 0°C’nin altına düşme riski olduğu günlerde don tehlikesine karşı hazırlıklı olmalı.
2. Dumanlama (Sisleme) Yöntemi
Dumanlama, düşük maliyetli ve yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Bahçelerde organik materyaller (lastik, saman, kuru ot, talaş gibi) yakılarak yoğun bir duman tabakası oluşturulur. Bu tabaka, yer yüzeyinden çıkan ısıyı atmosferin üst katmanlarına kaçırmadan tutar ve sıcaklık düşüşünü yavaşlatır.
3. Bahçe Yönelimi ve Topoğrafik Konumlandırma
Yeni bahçeler kurarken soğuk hava birikimi riski olan çukur alanlardan kaçınılmalı, güneye bakan ve iyi hava sirkülasyonu olan yamaç araziler tercih edilmeli. Soğuk hava alçakta birikir; bu nedenle yüksek, hava akımına açık alanlar don riskine karşı daha avantajlı.
4. Geç Çiçeklenen Tür ve Çeşit Seçimi
Zirai dona karşı dayanıklı ve geç çiçeklenen fındık çeşitleri tercih edilmelidir. Bu sayede ilkbaharın erken dönemindeki don riskinden kaçınılabilir. Ayrıca yerel iklim koşullarına uygun türler seçilerek uyum sağlanabilir.
5. Toprak İşleme ve Sulama Yönetimi
Don riski olan günlerden önce toprağın hafif nemli tutulması, toprak sıcaklığını artırarak don etkisini azaltabilir. Aşırı sulamadan kaçınılmalı, toprak ısısını koruyacak şekilde yüzey işleme yapılmalı. Ayrıca toprağın sıkıştırılmaması ve iyi drene olması önemli.
6. Rüzgar Makinesi Kullanımı
Büyük ölçekli fındık bahçelerinde kullanılan rüzgar makineleri, sıcak hava tabakasını aşağıya indirerek yüzey sıcaklığını birkaç derece artırabilir. Bu sistemler pahalı, ancak etkinliği yüksek.
7. Organik ve Biyolojik Önlemler
Bazı üreticiler, bitki dayanıklılığını artırmak amacıyla organik gübreleme ve biyostimülanlar (bitki güçlendiriciler) kullanmakta. Bitkinin stres direncini artıran bu uygulamalar, dolaylı olarak don etkisini azaltabilir.
Zirai don, fındık üreticileri için ciddi bir risk oluşturmakta. Ancak erken uyarı sistemlerinin kullanımı, uygun bahçe planlaması, kültürel önlemler ve fiziksel koruma yöntemleriyle bu risk en aza indirilebilir. Devlet destekli tarımsal sigorta (TARSİM) sistemine dahil olunması da olası zararların telafisi için önemli bir güvence sağlar.
Fındık üretiminin sürdürülebilirliğini sağlamak için, her üretici hem bireysel hem de toplu mücadele bilincini taşımalı, bilimsel yöntemleri benimseyerek tarımda dayanıklılığı artırmalı.
